Döngüsel bir ekonomi, işletmelere, topluma ve çevreye fayda sağlamak için tasarlanmış ekonomik kalkınmaya yönelik sistematik bir yaklaşımdır. “Atık al” doğrusal modelinin aksine, döngüsel bir ekonomi tasarım gereği yenileyicidir ve büyümeyi kademeli olarak sınırlı kaynakların tüketiminden ayırmayı amaçlamaktadır.
Bir ekonominin gerçekte ne olduğunu tanımladıktan sonra, bu öğrenme yolu, biyolojik ve teknik malzemeler arasındaki fark, malzemeleri ve ürünleri kullanımda tutmak için var olan farklı fırsatlar ve fikrin tarihi dahil olmak üzere döngüsel ekonomi kavramının nüanslarını araştırır.
Döngüsel Ekonomi
Tasarım gereği onarıcı ve yenileyici bir ekonomidir. Döngüsel bir ekonomide ekonomik faaliyet, genel sistem sağlığını oluşturur ve yeniden oluşturur. Kavram, küresel ve yerel olarak büyük ve küçük işletmeler, kuruluşlar ve bireyler için her ölçekte etkin çalışması gereken ekonominin önemini kabul eder.
- Üç ilkeye dayanmaktadır:
• Atıkları ve kirliliğin tasarlanması,
• Ürünleri ve malzemeleri kullanımda tutulması,
• Doğal sistemlerin yeniden oluşturulması.
Atık ve Kirlilik Tasarımı
Ya atık ve kirlilik ilk etapta asla yaratılmazsa? Döngüsel bir ekonomi, ekonomik faaliyetlerin insan sağlığına ve doğal sistemlere zarar veren olumsuz etkilerini ortaya çıkarır ve tasarlar. Bu, sera gazlarının ve tehlikeli maddelerin salınımını, hava, toprak ve su kirliliğini ve ayrıca trafik sıkışıklığı gibi yapısal atıkları içerir. Bu faktörlerin akılcı şekilde tasarlanmasıyla birçok atık ve kirliliğin olmasının önüne geçilmesi mümkündür.
Doğal Sistemleri Yenileme
Ya sadece korumakla kalmayıp aynı zamanda çevreyi aktif olarak iyileştirebilseydik? Döngüsel bir ekonomi, yenilenemeyen kaynakların kullanımından kaçınır ve yenilenebilir kaynakları korur veya geliştirir. Örneğin ; yenilenmeyi desteklemek için değerli besinleri toprağa geri döndürerek veya fosil yakıtlara güvenmek yerine yenilenebilir enerji kullanarak.
Ürünleri ve Malzemelerin Kullanımda Tutulması
Nesneleri ‘tüketmek’ yerine ‘kullanan’ bir ekonomi inşa edebilseydik? Döngüsel bir ekonomi, enerji, emek ve malzeme biçiminde değeri koruyan faaliyetleri tercih eder. Bu, ürünlerin, bileşenlerin ve malzemelerin ekonomide dolaşımda kalmasını sağlamak için dayanıklılık, yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüşüm için tasarımı anlamına gelir. Dairesel sistemler, ekonomi ve doğal sistemler arasında geçiş yaparken birçok farklı kullanımı teşvik ederek biyo-temelli materyallerin verimli bir şekilde kullanılmasını sağlar.
Mülkiyet Yerine Erişim
Ürünleri tüketiyor muyuz? Yoksa kullanıyor muyuz? Döngüsel bir ekonomide, biyolojik malzemeler, teknik malzemeler kullanılırken, tüketilebilir olarak düşünülebilecek tek malzemelerdir. Çamaşır makinelerimizi ve arabalarımızı yemekle aynı şekilde tükettiğimizi söylemenin bir anlamı yok. Bu, malzemelerle ilişkimizi nasıl gördüğümüze dair ince ama önemli bir ayrımdır. Bunun yanı sıra, geleneksel olarak yaptığımız gibi ürünlere sahip olmanın gerekliliği hakkında soruları gündeme getiriyor. Bir resmi asmak için duvarınıza delikler açmak istediğinizde matkap sahibi olmanın ne yararı var? Ürünün kendisinden çok önemli olan, bir ürünün sağladığı hizmete erişimdir. Zihniyetteki bu değişimi anlamak, ekonomimizi doğrusaldan döngüsele kaydırmanın birçok pratikliğine zemin hazırlar.
Ekonomik Faydalar
Yeni bir ekonomik modele geçişin makroekonomik etkileri nelerdir? Döngüsel ekonomi hem iş dünyası hem de hükümet liderlerinin ilgisini çekiyor. Ekonomik büyümeyi saf kaynak girdilerinden kademeli olarak ayırma, yeniliği teşvik etme, büyümeyi artırma ve daha sağlam istihdam yaratma fırsatı sunuyor. Döngüsel bir ekonomiye geçersek, etki toplum genelinde hissedilecektir.
Çevresel ve Sistem Genelindeki Faydalar
Döngüsel ekonomiye geçişin çevre üzerinde ne gibi bir etkisi olacak? Döngüsel ekonomiye geçişin potansiyel faydaları, ekonominin ötesine ve doğal çevreye uzanır. Atık ve kirliliği tasarlayarak, ürünleri ve malzemeleri kullanımda tutarak ve doğal sistemleri bozmak yerine yenileyerek, döngüsel ekonomi küresel iklim hedeflerine ulaşmada güçlü bir katkı sağlar.
Şirketler için Fırsat
Şirketler döngüsel ekonomiden nasıl yararlanacak? İşletmeler, faaliyetlerini döngüsel ekonomi ilkelerine göre değiştirerek önemli ölçüde fayda sağlayacaktır. Bu faydalar arasında yeni kâr fırsatlarının yaratılması, daha düşük işlenmemiş malzeme gereksinimleri nedeniyle daha düşük maliyetler ve müşterilerle daha güçlü ilişkiler yer alır.
Kişiler için Fırsat
Döngüsel ekonomi bireyler için ne anlama geliyor? Döngüsel ekonomi sadece işletmelere, çevreye ve ekonomiye değil, aynı zamanda bireye de fayda sağlayacaktır. Harcanabilir gelirin artmasından, iyileştirilmiş yaşam koşullarına ve ilişkili sağlık etkilerine kadar değişen, döngüsellik ilkelerine dayalı bir sistemin bireyler için faydaları önemlidir.
Mass Balance (Kütle Dengesi)
Doğrusaldan daireye geçiş, sistemik çözümler gerektirir. Basit bir düzeltme yoktur ve sistem değişikliği arayışında hiçbir taş çevrilmemiş bırakılamaz. İş modelleri, ürün ve hizmet tasarımı, mevzuat, muhasebe uygulamaları, şehir planlaması, çiftçilik uygulamaları, malzeme çıkarma, üretim ve daha fazlası, şu anda döngüsel bir bakış açısıyla istenmeyen niteliklere sahiptir. Yine de mevcut sistemin tek bir unsurunu değiştirip ihtiyacımız olan değişimi bekleyemeyiz. Sistem değişikliğine ulaşmak zordur ve ilgili karmaşıklıkların yönetilmesindeki başarısızlıklar nedeniyle büyük fikirler çoğu zaman meyve vermez. Yine de yapmamız gereken şey, karmaşık sistemlerin – ekonomi gibi – nasıl işlediğini anlamayı öğrenmektir, çünkü anlamak daha iyi çözümler yaratmanın ilk adımıdır.
Ürünler ve ana malzemeler için döngüsel bir ekonomi gerçekleştirmek karmaşık ancak ulaşılabilir görünebilir. Buna karşılık, şu anda katkı maddesi, boya, yapıştırıcı vb. olarak kullanılan on binlerce bileşiğin geri alınması ve geri dönüşüm için izole edilmesi ulaşılamaz görünmektedir. Yine de ekonomik açıdan anlamlı çözümler mevcuttur. Kimya sektörünün döngüsel ekonomi potansiyelini tam olarak ortaya çıkarmak için yeni bir yaklaşıma ihtiyacı vardır.
Bu yazı, bir kütle dengesi yönteminin, geri dönüştürülmüş hammaddelerin yeni ürünlerde izlenebilirliğini sağlamak için nasıl uygulanabilir bir kurallar dizisi sunduğunu araştırmaktadır. Kimya endüstrisi, birçoğu çok yüksek verimlilikle çalışan “dünya çapındaki” tesislerde olmak üzere on binlerce ürünü üretmek için küçük bir hammadde seti kullanır. Dünya çapında 2,5 trilyon Dolardan fazla yatırımı olan kimya endüstrisinin bel kemiğidir.
Ancak şimdiye kadar endüstri, ürettiği sarf malzemesi olmayan ürünleri kullanıldıktan sonra geri alma ve onları üretime geri besleme konusunda çok daha az yetkin oldu. Başlıca kimyasal ürünlerin mevcut geri dönüşüm oranları çok düşüktür (Örneğin, dünya çapında plastikler için %9) ve döngüsel ekonomi sağlamak için bunları üretim sistemine geri döndürmenin yollarını bulmaya acil ihtiyaç vardır.
Kimyasallar genellikle karmaşık kombinasyonlarda kullanıldığından, ayrı döngüler yalnızca bazı durumlarda mümkündür (Örneğin, cam, metaller, bazı plastikler). Dahası, ürünler ekonomide hareket ettiğinde, genellikle ek karıştırma ve kontaminasyon olacaktır, bu da fiziksel ve kimyasal olarak ayırt edilebilir olsalar bile onları ayırmayı pratik ve ekonomik olarak imkansız hale getirir.
Bu tür maddeleri, yeni ürünler için hammadde olarak kullanılmak üzere daha basit kimyasallara ayırmak en iyi seçenek olabilir. Karma, seyreltilmiş veya düşük hacimli maddeleri değer zincirine geri getirmek için kimyasal süreçlerin kullanılması bir fırsat sunar, ancak aynı zamanda içsel kısıtlamaları da vardır. Mekanik olanların aksine, bu tür “kimyasal geri dönüşüm” teknolojilerindeki fırsat, bakir (virgin) kalitede hammadde üretmeleridir.
Ancak, yatırım açısından engelleyici bir şekilde maliyetli olmamak için bu işlemlerin mevcut kimyasal altyapıya bağlanması gerekir. Bu nedenle, geri dönüştürülmüş hammadde, kimyasal üretim kompleksinde karıştırılması gereken tüm malzemelerle birlikte, diğer hammaddelerden fiziksel olarak ayrı akışlarda bulunmayacaktır.
Bu, geri dönüştürülmüş bir besleme stoğunun nerede bittiğini fiziksel olarak takip etmenin mümkün olmadığı anlamına gelir. Kütle dengesi muhasebesi, karmaşık bir değer zinciri boyunca malzeme akışını izlemek için tasarlanmış, iyi bilinen birkaç gözetim zinciri yaklaşımından biridir. Forest Stewardship Council (FSC) ve Better Cotton Initiative (BCI) gibi sürdürülebilir ve / veya sorumlu kaynak kullanımı ile ilgili bir dizi yerleşik programda kullanılmaktadır.
Prensip olarak, kimya sanayi tesisleri çevresinde geri dönüştürülmüş hammadde akışını izlemeye çalışırken kimyasal geri dönüşümün karşılaştığı zorlukları ele almak için çok uygundur. Kütle dengesi yaklaşımı, içeriği “geri dönüştürülmüş” olarak talep edebilmek ve pazarlayabilmek için geri dönüştürülmüş içeriğin farklı ürünlere nasıl tahsis edileceğine dair bir dizi kural sağlar.
Bir kimyasal madde üreticisi için geri dönüştürülmüş hammadde, üretim sistemine giren başka bir hammaddedir. İçeride, başka birçok şeyle harmanlanacak ve bunlara dönüştürülecektir, ancak üretim tesisinden çıkan geri dönüştürülmüş içerik miktarı, giren miktara eşittir (dönüştürme verimliliği ve kayıplarının fiziksel ve kimyasal kısıtlamaları dahilinde). Kütle dengesi yaklaşımının işe yaraması ve geniş çapta uygulanabilir olması için, hesaplama ve tahsis kurallarının temelinin genel olarak uygulanabilir ve sağlam olması çok önemlidir.
Bileşikler, atomik içerikleri aynı olsa bile kimyasal işlem için farklı değerlere sahip olduklarından, kütle dengesi hesaplaması tek başına kütleye dayalı olamaz (bazı özel durumlar hariç). Bunun yerine, kimyasal değerle ilgili özelliklerin kullanılmasını önermektedir, örneğin hesaplama için temel olarak “düşük ısıtma değeri” (LHV) gibi. Ortak bir tahsis kuralları seti, geniş bir geri dönüştürülmüş hammadde yelpazesi için esnek ve çok yönlü bir pazar sağlar, bu nedenle muhasebenin küresel düzeyde iyi işlemesi için, tahsis kurallarının ve kullanım kılavuzlarının uluslararası olarak kabul edilmesi gerekir.
Sertifikalı geri dönüştürülmüş ürünlerin saf kalitede satışını mümkün kılan bir kütle dengesi yaklaşımı, değer zincirindeki tüm malzeme ve kimyasal kullanıcıları için çok değerli olabilir. Alt müşterilerden geri dönüştürülmüş malzeme talebi, kimyasal olarak geri dönüştürülmüş malzemelerin gelişimini hızlandırmak için çok önemlidir. Ayrıca, ürünlerdeki geri dönüştürülmüş içeriğin payını artırmak, bir işletmenin döngüsel ekonomi yaklaşımına geçmesinin en önemli yollarından biridir.
Kütle dengesi yaklaşımının yüksek kaliteli iletişiminin önemini vurgulayan “geri dönüştürülmüş içerik” iddiasının son kullanıcı için anlaşılması çok önemlidir. Kimyasal olarak (kütle dengeli) geri dönüştürülmüş malzeme ile mekanik olarak geri dönüştürülmüş malzeme arasındaki fark konusunda net olmak ve kimyasal geri dönüşümün mekanik geri dönüşümün yerine değil, tamamlayıcısı olduğunu göstermek özellikle önemlidir.
Güvenilir iddialarda bulunabilmek, rakipler ve akranlarla adil bir şekilde karşılaştırılabilmek için, geri dönüştürülmüş içeriği değer zinciri boyunca geçirmek için ortak, standartlaştırılmış bir protokole ihtiyaç duyulacaktır. Geri dönüştürülmüş kimyasallar için bir kütle dengesi yaklaşımının standart hale getirilmesi, köklü bir metodoloji kullanılarak gerçekleştirilebilir. İlerlemenin pratik bir yolu, uluslararası standartlar hakkında daha yüksek düzeyde bir tartışma yapılırken gerçek pazar uygulamalarında gereksinimleri geliştirmek ve performansı onaylamak için paralel bir fikir birliği / mutabakatsız süreç kullanmak olabilir.
Açık ve önceden tanımlanmış kurallara sahip bir kütle dengesi yaklaşımını, önceden tanımlanmış kurallara sahip bir kütle dengesi yaklaşımı kullanarak yeni ürünlerin üretiminde geri dönüştürülmüş hammaddelerin kullanımını kolaylaştırmanın ve teşvik etmenin anahtar bir yolu olarak görüyorlar. Çerçeve içinde bir veya daha fazla standart geliştirilebilir. Bu süreçteki daha sonraki önemli adım, pazarda nasıl uygulanacağını genişletmek ve uyumlu hale getirmek için standartların geliştirilmesi üzerinde çalışan paydaşların sayısını artırmak olacaktır.
Kaynaklar ve Görseller
•https://www.ellenmacarthurfoundation.org/explore/the-circulareconomy-in-detail
•https://www.iscc-system.org/wp-content/uploads/2019/06/MassBalance-White-Paper.pdf “Enabling a circular economy for chemicals with the mass balance approach” by the members of the Ellen MacArthur Foundation network
• https://pixabay.com/
Derleme ve Çeviri: B. Serhat Cengiz
