Kuruluş tarihi milattan önce 10. Yüzyıla dayanan Kadıköy ’deki ilk yerleşimin bu zaman diliminde Fenikeliler tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Günümüzde Fikirtepe olarak bilinen bölgede, Harhadon adıyla anılan bir ticaret kolonisi oluşturulduğu sanılmaktadır.
Bu ilk yerleşimin karşısında ise, Moda Burnu ile Yoğurtçu arasındaki bölgede ise Halkedon (Bakır Ülkesi) adıyla ikinci bir yerleşimin daha oluşturulduğu görülmektedir. Haydarpaşa Çayırı’nda ise Halkedonlular tarafından at yarışları düzenlendiği sanılmaktadır.
Halkedon bölgesinin çevresinin Osmanlı denetimine geçmesi ise 1350’li yılları bulmaktadır.
İstanbul’un fethinden sonra, Fatih Sulan Mehmet tarafından Halkedon, yani günümüzdeki Kadıköy bölgesi, İstanbul Kadısı Celalzade Hızır Bey’e verilir. Kadıköy’ün isminin buradan geldiği rivayet edilir.
Kadıköy, Lale Devri, yani 18. Yüzyılda bir mesire alanı olarak rağbet görmüştür. Haydarpaşa, Yoğurtçu, Moda ve Kuşdili çayırları ile Uzun Çayır bölgeleri, halk tarafından sevilmiş ve benimsenmiştir.
Ancak Kadıköy’ün gelişimi, esas olarak 19. yüzyıla dayanmaktadır. Selimiye Kışlası ve Hardarpaşa Askeri Hastanesi gibi önemönemli yapılar, bölgenin çehresini değiştirmiş ve önemini arttırmıştır.
Bu gelişmelere ilave olarak, şehir içi vapur işletmeciliğinin başlaması ve Haydarpaşa-İzmit demiryolunun kullanıma açılması, Kadıköy’ü İstanbul’un önemli semtlerinden bir haline getirmiştir.
1876-1909 yılları arasındaki II. Abdülhamid döneminde Göztepe, Erenköy, Bostancı çevresinde önemli devlet adamlarının yaptırdıkları köşkler yükselmeye başlar.
Levanten ve gayrimüslimlerin de, Fenerbahçe tarafında geniş araziler satın aldığı ve yazlık köşkler yaptırdıkları görülmüştür. Hasanpaşa Gazhanesi’nin 1892 yılında faaliyete geçmesi, hemen akabinde, 1894 yılında semte şehir suyu verilmesi Kadıköy’ün gelişimini hızlandırmıştır.
1860’lardaki birinci imar operasyonlarından pay alamayana Kadıköy, 1912-1914 yılları arasında Cemil Topuzlu döneminde, ikinci imar operasyonlarında bazı önemli imar gelişmelerine sahne olmuştur. Yol yapımı ve altyapı uygulamalarının yanı sıra Kadıköy’de Kuşdili Deresi’nin kıyısında Yoğurtçu Parkı da inşa edilmiştir.
İskele Meydanında bulunan belediye binası da bu dönemde yapılmıştır. Cumhuriyet öncesinde Kadıköy, İstanbul’un en gelişmiş semtlerinden biri olma özelliğine sahip olmuştu.
Ancak, zamanında İstanbul’un daha büyük ve önemli bir merkezi olan Üsküdar Sancağı’na 1869 yılında bağlanmış olan Kadıköy, uzun bir süre sonra, yani 1 Eylül 1930’da ilçe olabilmiştir.
Kızıltoprak ve Erenköy Kadıköy’ün iki bucağını oluşturmaktaydı. 1938-1949 arasında Dr. Lütfi Kırdar, Vali ve Belediye Başkanı olarak görev yapmıştır. Kırdar’ın döneminde, İstanbul’daki üçüncü imar operasyonlarını oluşturulurken, Kadıköy’de de önemli projeler gerçekleştirilir.
Kadıköy bölgesinin kuzeyinde inşa edilen yeni Ankara Yolu ile şehirler arası trafik, yerleşim alanı dışına çıkarılmış, aynı zamanda da semtin psikolojik sınırı oluşturulmuştur. Ancak, 1950’li yıllarda bile Kadıköy çevresinde az yoğun, müstakil ve yer yer bahçeli yapılaşma süregelmiştir.
Semtin bu özgün karakteri ise 1960’larda bir dönüşüm geçirir. Kadıköy’de ticaret ve hizmet sektörlerinin yoğunlaşma göstermesi 1960’lar sonrası yoğunluk kazanır ve Kadıköy, Sirkeci-Eminönü-Karaköy- Beyoğlu gibi birinci kademe merkezlerin ardından ikinci kademedeki metropoliten bir alt merkez olma özelliği kazanmaya başlar.
Elbette bu da, Kadıköy’ün eski semt merkezi özelliklerini bir nebze yitirmesi anlamına gelmektedir. Kadıköy, 1980’li yıllarda da bir dizi önemli imar düzenlemesine sahne olur.
Haydarpaşa Koyu’nun doldurularak meydanın genişletilmesi, Dalyan-Bostancı arasında denizin doldurularak kıyı düzenlemesi yapılması ve sahil yolu açılması (1984-1987), Kalamış Koyu ve Fenerbahçe’de yat limanı inşası (1985-1988), yapımı 1993’te tamamlanan İskele- Mühürdar arasında denizin doldurularak meydanın büyütülmesi ve yeşil alanlar kazanılması, gerçekleştirilen projeler arasındadır.
Kadıköy günümüzde, nüfus büyüklüğü, ekonomik faaliyet ve imar açısından İstanbul’un en önemli ilçelerinden birisidir.
Hazırlayan: B. Serhat Cengiz
