Önlem ifadeleri (28848 sayılı yönetmelik, Madde 24 ve Madde 30)
Önlem ifadelerinin tam listesi 28848 sayılı yönetmeliğin Ek-4’ünde sunulmaktadır. Önlem ifadelerinde yer alacak olan açıklamaların Ek-4’ün ikinci bölümüne uygun olması zorunludur. Madde, karışım veya ambalaja ilişkin seçilen önlem ifadelerinden açık bir şekilde fazla veya gereksiz olanlar etikette yer almaz.
Zararların ciddiyetini ve niteliğini belirtmek için gerekli olmadığı sürece, etiket üzerinde altıdan fazla önlem ifadesi yer almaz. Bu ifade uygulama sırasında çoğu zaman yanlış anlaşılmaktadır. Eğer gerekli görülürse,altı adetten fazla P ifadesi kullanılabilir.
Yönetmelik bu duruma izin vermektedir. Çünkü bazen ürünler için çok sayıda H ifadesi yer almış olmasından dolayı, altı adet P ifadesi gerekli önlemlerin alınması için yeterli gelmemektedir. Ancak, etiketin sade ve anlaşılır olması gerekliliği temel ilke olarak alındığında, on adet P ifadesini geçmemesini tavsiye edebilirim.
P ifadelerinde eleme yaparken, ürün özellikleri dikkate alınmalıdır. Ürünün piyasa verildiği formu, ambalaj şekli/hacmi, taşıma biçimi gibi koşullar dikkate alınarak eleme yapılmalıdır. Örneğin, statik elektrik ve topraklama önlemi, büyük hacimli ambalajlar veya tanker taşımacılığı için tercih edilebilir.
Eğer 1 L ambalaj ile taşınıyorsa, bu önlemler etikette kullanılmayabilir. Başka bir örnek olarak katı bir ürününün tozunun oluşması ihtimali yok ise, “P260 Tozunu solumayın” veya “P261 Tozunu solumaktan kaçının” ifadelerinin kullanılması gerekmez.
Bazı P ifadeleri tedarikçi tarafından belirlenebilmektedir. Örneğin P501 bunlardan biri ve en sık kullanılanıdır. Bu P ifadesi tedarikçinin en uygun gördüğü tavsiye ile oluşturulabilmektedir.
• İçeriği/kabı yerel yönetmeliklere göre bertaraf edin,
• İçeriği/kabı bölgesel yönetmeliklere göre bertaraf edin,
• İçeriği/kabı ulusal yönetmeliklere göre bertaraf edin,
• İçeriği/kabı uluslararası yönetmeliklere göre bertaraf edin,
• İçeriği/kabı … bertaraf edin.
İlave Zararlılık İfadeleri (EUH kodları ve ifadeleri)
28848 sayılı yönetmelik, Ek-2’de tüm EUH ifadeleri ve onların etikette kullanılma koşulları verilmiştir. Fiziksel zarar, insan sağlığına ilişkin zarar ve çevresel zarar arz eden madde ve karışımlar için, kendine ait gelme koşulunu sağladığı taktirde etikete uygulanır.
Ürün sahibi tedarikçi firmaların etiketlerini hazırlama aşamasından önce, yani henüz ürünlerin zararlılık sınıflandırmalarının tespiti ve GBF hazırlama sürecinde EUH ifadelerini tespit etmesi gerekir.
Tüm EUH ifadeleri herhangi bir firmanın ürünleri için kullanılabilir olmayabilir. Bu sebeple, tedarikçi firmalar Ek-2’yi inceleyerek, piyasaya arz ettikleri ürünler için kullanma ihtimali olan EUH ifadelerini tespit etmelidirler.
Sıklıkla karşımıza çıkan bazı EUH ifadeleri ve kullanılma koşulu aşağıda örnek olarak verilmiştir.
• Kamuya satılan ve aktif klor içeren karışımlar %1’den fazla aktif klor içeren karışımların etiketlerinde aşağıda belirtilen ifade yer alır: EUH206 – “Dikkat! Diğer ürünlerle birlikte kullanmayın. Tehlikeli gazlar açığa çıkarabilir (klorür),”
• EUH066 – “Tekrarlı maruz kalmalarda ciltte kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir,” Ciltte kuruluk veya çatlak gibi sorunlara yol açabilen, ancak ek-1 üçüncü bölümün 3.2 başlığında yer alan cilt tahrişi kriterlerini uygulamalı gözlemlere; veya bunların cilt üzerindeki öngörülen etkilerine dair ilgili kanıtlara dayalı olarak karşılamayan madde ve karışımlar için kullanılır.
Etiketin Dili
Türkiye’de piyasaya arz edilecek zararlı madde ve karışımların etiketleri Türkçe hazırlanır. Tedarikçiler, kullanılan tüm dillerde aynı detayların yer alması kaydıyla, etiketlerinde Türkçenin yanında farklı diller de kullanabilir. Çok dilli etiket yapılıyorsa, etiket unsurları her dil için birarada bulundurulur.
Etiketlemede ölçüler (28848 sayılı yönetmelik, Ek-1)
Etiketleme ölçülerin tespiti için çıkış noktası ambalajın büyüklüğüdür. Ambalaj büyüklüğüne göre etiket alanı ve her bir işaretin kenar uzunluğu tespit edilir. Her bir zararlılık işaretinin minimum alanı 1cm2’den az olmamalıdır. Aşağıda etiket ve işaretlerin minimum boyutları verilmiştir.
Bu alanlar, yukarıda ifade edilen zorunlu etiket unsurlarının verildiği alan için olup, tedarikçinin ürüne ait kendi ek uyarıların veya ürün tipine bağlı olarak yayınlanan resmi bir düzenlemeye bağlı ek uyarıların bulunduğu alanı kapsamaz.
Yönetmelikte, etiket üzerindeki yazıların karakteri ve yüksekliği hakkında bir hüküm verilmemiştir. Etiket bilgilerinin okunaklı olması zemin rengiyle zıt renkte olması gerektiği ifade edilmektedir.
Yukarıda belirtilen unsurlara ek olarak farklı ürün tipleri farklı etiketleme unsurlarını ek olarak içerebilir. Bu ek unsurlar, ürünün bağlı olduğu resmi kurum (Bakanlık) tarafından yayınlanan resmi düzenlemeler ile belirlenmektedir. Örneğin,
1. Biyosidal ürünler, Sağlık Bakanlığı’nın kapsamında ilgili yönetmelikte belirtilen ek etiket unsurlarını da içerir,
2. Bitki Koruma Ürünleri, Gıda , Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın kapsamında ilgili yönetmelikte belirtilen ek etiket unsurlarını da içerir,
3. Hava aromatize edici ürünler, Deterjanlar, Kuvvetli Asit-Baz ürünleri ise Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın kapsamında ve ürün tiplerine ait tebliğlerde belirtilen ek etiket unsurlarını da içerir.
125 ml ve Daha Küçük Ambalajların Etiketlenmesi
Ambalajın 125 ml veya daha altında olması durumunda, etiket alanı etiket unsurlarının sığması için yeterli olmayabilir. Yönetmelik bu duruma karşılık kolaylık olmasını amaçlayan bir uygulama getirmiştir.
Bazı zararlılıklara ait zararlılık ifadelerinin, önlem ifadelerinin hatta bazı durumlarda uyarı kelimesiin ve zararlılık işaretinin dahi kullanılmaması mümkündür. Bu istisnai duruma ait detaylı açıklama 28848 sayılı yönetmelik, Ek-1, Madde 1.5.2’de verilmektedir.
Aşağıda kamuya tedarik edilmeyen 125 ml’den büyük ve küçük ambalaj olması halinde yapılacak etiketlemeye ait örnekler görülmektedir. Bu örneğe ait sınıflandırmalar için yönetmelikteki ifade şöyledir;
1.5.2.1.1. Aşağıda listelenen zararlılık kategorileriyle bağlantılı zararlılık ifadeleri ve önlem ifadeleri aşağıdaki durumlarda bu Yönetmeliğin 19 uncu maddesinde belirtilen etiket unsurlarından çıkarılabilir: (a) ambalajın içeriği 125 ml’yi aşmıyorsa; ve (b) madde aşağıdaki zararlılık kategorilerinden biri veya daha fazlası olarak sınıflandırılabiliyorsa;3) Kategori 2 veya 3’te yer alan alevlenir sıvı maddeleri;
11) Maddeler veya karışımlar kamuya tedarik edilmiyorsa Kategori 4’te yer alan akut toksisite;
12) Kategori 2’de yer alan cilt tahrişi;
17) Sucul ortama zararlı– Kategori 1 veya 2’de yer alan kronik.
28848 sayılı yönetmelik, Ek-1, Madde 1.5.2’de, 125 ml’den küçük ambalajlarda, Akut toksisite sınıflandırması için bir istisnai koşul belirtilmemiştir. Bu nedenle, aşağıdaki örnekte olduğu gibi akut toksisitekategori 4-H302 sınıflandırmasına ait zararlılık ifadesi ve ona karşılık kullanılan önlem ifadeleri etiketten çıkarılmamıştır.
Bu makalede genel kimyasal etiketlemesi hakkındaki en temel konulara değinilmiştir. Etiketleme gerekliliklerini belirleyen daha pek çok kriter olabilir. Dolayısıyla, ürün tedarikçisinin ürün tipi, ambalaj şekli, büyüklüğü gibi koşulları da düşünerek, bağlı bulunduğu bakanlık kapsamında bir resmi düzenlemeye tabi olup olmadığını tespit etmelidir. Etiketi hazırlayan kişilerin 28848 sayılı yönetmelik
ve eklerine hakim olması gerekir.Bu amaçla, akredite kuruluştan GBF hazırlayıcısı sertifika sahibi kişilerin bu çalışmayı yapması daha uygun bir yol olacaktır.
Unutulmamalıdır ki, mevzuata uygun olarak yapılan zararlı kimyasal etiketlemeleri, insana ve çevreye olan zararlı etkilere, işyerlerinde kazaların yaşanmasına karşı bir önlem; aynı zamanda tedarikçi firmaların intiba ve itibarlarına olumlu bir ticari katkıdır.
Bülent Özdemir / Kimyasal Mevzuat Uzman Yöneticisi / CRAD Çevre Risk Analiz Denetim ve Eğitim Hizm. A.Ş.
