Kişisel koruyucu donanımlar (KKD’ler), risk analizinde hiyerarşik yapıya göre son sırada yer almaktadır. KKD takıldığında, çalışanın korunması sağlanıyor olarak algılansa da, yanlış kullanım veya seçimlerde, KKD beklenilen korumayı sağlayamamaktadır.
Bunun gibi risklerin olmaması adına, uyum testleri önem kazanmaktadır. Amerika gibi gelişmiş ülkelerde iş sağlığı ve güvenliği açısından zorunlu olan uyum testleri iki amaca sahiptir. Bunlardan ilki, seçilen KKD’nin kişinin anatomisine uygun olup olmadığıdır.
İkinci amaç ise, seçilen KKD’nin, çalışan tarafından talimatlara uygun bir şekilde takılıp takmadığını kontrol etmektir. Solunum ve işitme koruma için uyum testleri geliştirilerek teknolojik hale gelerek, hem çalışanın hem de testi yapan operatörün daha kolay anlaması ve yorumlaması için geliştirilmektedir.
Uyum testi ilk olarak Amerika’da OSHA 1910.134 nolu kanun ile tüm ülkede uygulanması zorunlu hale getirilmiştir. Amerika’yı İngiltere takip etmiş ve OSHA 1910.134’ten alıntılar yaparak HSE 282/28 nolu protokol ile tüm ülkede zorunlu hale gelmiştir.
Amerika ve İngiltere, uyum testi konusunda ilk kanunları çıkartırken, çalışanların kişisel koruyucu donanımları sadece giymelerinin yeterli olmadığı, çalışanlara uygun olup olmadığını test edip, bu testi rapor altına almaları gerektiği hakkında bir gereklilik olduğu bilgisi verilmiştir.
Uyum testleri, bu kanunlarla her sene tekrar edilecek ve hem çalışana bir hatırlatma hem de kişisel koruyucu donanımların uygulamalı eğitim kısmının kayıt altına alınmasının, uyum testleri vasıtasıyla yapılması gerektiği bildirilmiştir.
Amerika ve İngiltere’den sonra Yeni Zellanda AS/NZS 1715:2009 nolu standart ile uyum testini zorunlu kılarken, Fransa uyum testini asbest ile çalışacak kişilerin yapmasını zorunlu kılmıştır.
Uyum testinin yapılması zorunlu veya önerilen ülkelerde, genellikle uyum testleri işe başlamadan önce çalışana yapılmaktadır ve kayıt altına alınmaktadır.
Bu kayıt esnasında, test yapan operatörün ismi, çalışanın ismi, tarih, uygulanan uyum testi metodu, hangi kişisel koruyucu donanım ile uygulandığı kayıt edilmeli ve test sonucunun yazılıp rapor haline getirilip ıslak imzalı olması zorunludur.
Çalışmaya yeni başlayanlar haricinde, uzun süreli işten ayrılanlar, iş kazası geçirmiş olanlar, periyodik eğitim zamanları gelenler, kişisel koruyucu donanım değişimi yapanlar ve kişisel koruyucu donanım hakkında şikayeti/endişesi bulunanlar uyum testini yapabilirler.
Türkiye’de uyum testi ile ilgili bir bildiri, standart veya yönetmelik olmamasına karşın özellikle İngiltere ve Amerika menşeili firmalar kendi iç prosedürlerine göre uyum testini yaptırmaktadırlar.
Solunum konusunda uyum testi, maske ile yüz arasında kalan boşluktan kaçan partiküllerin belirlenmesine yönelik yapılan bir testtir. Solunum uyum testlerinin özellikle toz/partikül maskeleri ve tekrar kullanılabilen maskeler gibi negatif basınçlı maskelerde yapılması gereklidir. Aşağıdaki sebepler nedeniyle uyum testi yapılması önerilir:
• Kişilerin anatomik farklılıkları nedeniyle, her maske herkesin yüz hattına uygun olmayabilir.
• Tekrar kullanılabilir maskelerde ise, beden bulma konusunda hangi maskenin kişinin yüzüne uygun olduğunu görmek amaçlı uyum testi uygulanabilir.
• Maskelerin kullanım kılavuzları incelendiğinde, maskelerin sakallı ve bıyıklı kişilerce kullanılmaması gerektiğine dair bir ibare görülmektedir. Sakalın ve bıyığın maskelerin koruma seviyesini nasıl düşürdüğünü göstermek amaçlı uygulanabilir.
• Maskenin kullanım kılavuzunda belirtildiği şekilde, maske takılmaması sonucu koruma seviyesinin nasıl etkileneceğini görmek amaçlı uyum testi uygulanabilir.
Solunum uyum testi iki farklı metotta yapılabilmektedir. Bunlardan ilki kualitatif, ikincisi ise kuantitatif uyum testidir. Kualitatif uyum testi subjektif br metottur. Çalışanın tat eşiğine bağlıdır. Tatlı ve acı olmak üzere iki adet solüsyon bulunur ve bu solüsyonlar pülvarize edilerek aerosol formuna dönüştürülür.
Kuantitatif uyum testinde ise, elektronik bir cihaz ile objektif yorumlama yapılabilmektedir. Bu yöntemde, maskeye özel bir prob takılmaktadır. Bu prob sayesinde cihaz içerideki ve dışarıdaki havada var olan partikülleri adetsel olarak saymakta ve kendi aralarında oranlamaktadır.
Bu orana “uyum faktörü” ismi verilir. Bu uyum faktörünün her bir maske türü için ayrı bir değeri vardır. Bu listeden kontrol edilerek kişinin testten geçip geçmediğini rapor halinde sunmaktadır.
Benzer bir mantık ile, işitme uyum testi de gerçekleşebilmektedir. Bazı kişilerin sağ ve sol kulaklarının kanal yapısı bile birbirinden farklı olabilir.
Kulak tıkaçlarında en büyük problem, kişilerin kulak kanallarının boyutlarının genellikle bilinmemesi ve kulak tıkaçlarının doğru takım konusunda yapılan hatalardır. Bunun için, işitme uyum testi çok önemli bir yer kaplamaktadır.
İşitme koruma uyum testi elektronik bir cihaz yardımıyla, çalışana özel problu kulak tıkaçları verilerek yapılan bir test metodudur. Özel problu kulak tıkacına bir mikrofon yerleştirilir ve dışarıda da sesi ölçen başka bir mikrofon vardır.
7 farklı frekansta gürültü veren cihaz ile gürültü gönderilir ve yazılım programı ile sağ ve sol kulak için ayrı ayrı ne kadar sönümleme yapılmış olduğu ekranda gösterilir.
Bu sonuçlara bakılarak, çalışanın takım şekli ve/veya kulak kanal yapısı ile çalıştığı ortamdaki gürültü seviyesi göz önüne alınarak kullanılan koruyucu donanımın uygunluğu onaylanır.
Amerika’da yapılmış olan bir işitme koruyucu donanım uyum testi sonucuna göre %70 çalışan ilk testte doğru korumayı sağlarken, %17 çalışan tekrar eğitim ile deneme yaptıklarında doğru sonuca ulaşmıştır.
%11’lik bir kesim, yeni bir kulak tıkacı ile deneme yapmak durumunda kalmıştır. %1.5’luk bir kesime ise kulak kanallarının kulak tıkacına uygun olmadığı, bu nedenle kulak koruyucu donanım olarak kulaklık kullanmaları gerektiği bilgisi beyan edilmiştir.
Mirey Bonfil
Teknik Koordinatör
İş Güvenliği Departmanı
3M Türkiye
